Wat is een encyclopedie rond 1100?

Een middeleeuwse encyclopedie wijkt af van het encyclopedische genre dat we sedert Diderot en d’Alembert (Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) kennen. In plaats van een alfabetische ordening en rationele classificatie kent de middeleeuwse encyclopedie een organische opbouw. Kennis zit in het wereldbeeld ingebed. Omwille van het onderscheid met wat vandaag een encyclopedie genoemd wordt, hanteert de Duitse literatuur begrippen als Weltbuch of Imagines Mundi-Text. Lambertus ziet de encyclopedie als een hemelse weide waar de ‘bloemen van de literatuur’ samen bloeien om met hun zoetheid gelovige lezers aan te trekken. Ten tijde van Lambertus waren de encyclopedieën van Isidorus van Sevilla, Beda Venerabilis (672/3-735/6) en Rabanus Maurus (780-856) toonaangevend voor het genre. Lambertus citeerde niet alleen deze drie encyclopedisten, maar ook bijna honderd andere bronnen, meestal van laatantieke en vroegmiddeleeuwse auteurs.

Vele encyclopedieën hadden een didactische functie in klooster- en kathedraalscholen en later in de universiteiten. Ook van het Liber Floridus kan worden verondersteld dat het een didactische functie had in de kapittelschool. Zo veronderstelt men, dat op de weinige plaatsen in het Liber Floridus waar Lambertus niet zelf geschreven heeft, de toevoegingen afkomstig zijn van zijn leerlingen. Sommige toevoegingen, zoals de verwijzingen naar de Guldensporenslag, zijn evenwel zonder enige twijfel pas geschreven toen het Liber Floridus zich reeds in Gent bevond.

Bronnen:

Gent, Universiteitsbibliotheek, Hs. 92, f. 3v.

De Bouard, M., Encyclopédies médiévales. Sur la connaissance de la nature et du monde au moyen âge, Revue des questions historiques 58(1930), 112/2, p. 258-304.

Meier, C., Die Enzyklopädie im Wandel vom Hochmittelalter bis zur frühen Neuzeit , Münstersche Mittelalter-Schriften Vol. 78, München, Wilhelm Fink Verlag, 2002.

Meyer, H., Die Enzyklopädie des Bartholomäus Anglicus. Untersuchungen zur Überlieferungs- und Rezeptionsgeschichte von ‘De Proprietatibus rerum’, Münstersche Mittelalter-Schriften Vol. 77, München, Wilhelm Fink Verlag, 2000.

Ribémont, B., L'encyclopédisme médiéval: de la définition d'un genre à son évolution sur la pertinence des notions d'apogée et de décadence, in Apogée et déclin: Actes du Colloque de l'URA 411, Provins, 1991, eds. Claude Thomasset en Michel Zink, Cultures et civilisations médiévales 8, Paris, Presses de l'Université de Paris-Sorbonne, 1993, p. 27.